Οι πρόσφατες γεωπολιτικές και μακροοικονομικές προκλήσεις οδήγησαν την Ευρωπαϊκή Ένωση σε μια από τις σφοδρότερες ενεργειακές κρίσεις της ιστορίας της. Η αβεβαιότητα που προϋπήρχε στις προβλέψεις σχετικά με την αγορά ηλεκτρικής ενέργειας από το 2023 και μετά, παρατείνεται.
Η πρότερη απελευθέρωση των αγορών ενέργειας, σε συνδυασμό με τις χαμηλές τιμές, έφερε τη σταδιακή εξάλειψη των μακροχρόνιων συμβάσεων στην προμήθεια φυσικού αερίου και ηλεκτρισμού, τόσο σε εθνικό όσο και σε λιανικό επίπεδο. Πιστές παρόλα αυτά στην κυκλική τους φύση, οι αγορές επανέρχονται τώρα στα μακροπρόθεσμα συμβόλαια ως απάντηση στην ακραία μεταβλητότητα και τις δομικές ελλείψεις. Μέσω της χρήσης μακροπρόθεσμων συμβάσεων με τους παραγωγούς, αλλά και στρατηγικών αντιστάθμισης κινδύνου (hedging), οι μεγάλοι βιομηχανικοί καταναλωτές είναι σε θέση να μετριάσουν τις επιπτώσεις των υψηλών τιμών χονδρικής της ηλεκτρικής ενέργειας.
Το αυξημένο κόστος υλικών, εργατικών και δανεισμού, καθώς και η αστάθεια στις αγορές ηλεκτρικής ενέργειας λόγω των απότομης αύξησης των τιμών του φυσικού αερίου, έχουν σίγουρα περιπλέξει τις διαπραγματεύσεις διμερών συμβάσεων αγοράς ενέργειας (PPA). Παρότι ορισμένες από αυτές τις δυσκολίες φαίνεται πως θα παραμείνουν και το επόμενο έτος, προκαλώντας αβεβαιότητες στην αγορά, η νέα εστίαση στην ενεργειακή ασφάλεια –ιδίως στην Ευρωπαϊκή Ένωση– πυροδοτεί μια άνευ προηγουμένου πολιτική και ρυθμιστική δυναμική προς την επιτάχυνση της χρήσης ΑΠΕ, κυρίως μέσω PPA. Η ευρωπαϊκή αγορά PPA από ΑΠΕ έχει γνωρίσει άνθιση τα τελευταία χρόνια, με τη συνολική συμβεβλημένη ισχύ να πενταπλασιάζεται από το 2016 και τα PPA ενέργειας από Φ/Β να κατέχουν πλέον το ένα τρίτο της αγοράς, σημειώνοντας ανοδική τάση.
«Η πορεία προς τα εμπρός προδιαθέτει αυξημένη διείσδυση ΑΠΕ και διαφόρων μορφών αποθήκευσης που, εκτός από ευελιξία στο δίκτυο, θα φέρουν αυξημένη μεταβλητότητα στις τιμές ενέργειας.»
Στη χώρα μας, το υψηλό μερίδιο παραγωγής της ΔΕΗ και το πέρασμα του συνόλου της ζήτησης από τη χονδρεμπορική, με σχεδόν αυτόματη μετακύλιση του κόστους εκκαθάρισης της DAM και της επιπλέον εξισορρόπησης και χρήσης δικτύου στον καταναλωτή, είναι ένδειξη ελλιπούς ανταγωνισμού. Στη χονδρική αγορά των υπόλοιπων απελευθερωμένων ενεργειακά χωρών, το ποσοστό της συνολικής ζήτησης που συναλλάσσεται στην αγορά spot, κυμαίνεται από 35% έως 10%. Σε αυτήν καταφεύγουν παραγωγοί και καταναλωτές για να διαχειριστούν αποκλίσεις από τις προβλέψεις παραγωγής των χαρτοφυλακίων τους. Επιλέγουν διμερείς συμβάσεις που ευθυγραμμίζονται στη σταθερή τους μορφή με το μέσο σταθμισμένο πλήρες κόστος παραγωγής ενέργειας της εκάστοτε πηγής, επιπλέον συναλλακτικού κόστους.
Η πορεία προς τα εμπρός προδιαθέτει αυξημένη διείσδυση ΑΠΕ και διαφόρων μορφών αποθήκευσης που, εκτός από ευελιξία στο δίκτυο, θα φέρουν αυξημένη μεταβλητότητα στις τιμές ενέργειας. Η υγιής έκθεση σε αυτήν δίνει κίνητρα στους καταναλωτές και επιταχύνει την ενεργειακή μετάβαση (βλέπε απόκριση ζήτησης). Η έκθεση όμως σε ακραία μεταβλητότητα αποθαρρύνει τις επενδύσεις, λόγω αδυναμίας κοστολόγησης, ενώ ταυτόχρονα δυσχαιρένει την μετάβαση, λόγω ανασφάλειας και αβεβαιότητας.
Τα διμερή συμβόλαια (και δη τα εικονικά) έχουν τη δυνατότητα να αντισταθμίσουν μέρος του τιμολογιακού ρίσκου, προσφέροντας προβλεψιμότητα σε ένα τμήμα του ενεργειακού κόστους του συμβαλλομένου, αλλά και μείωση των εκπομπών Scope 2 μέσω εγγυήσεων προέλευσης. Ταυτόχρονα, εξυπηρετούν εύκολα πολλαπλά σημεία σύνδεσης και επιταχύνουν την ενεργειακή μετάβαση μέσω της προσθετικότητας (additionality), δικαιολογώντας δηλαδή την επένδυση σε επιπρόσθετες ΑΠΕ που αλλιώς δεν θα πραγματοποιούνταν.
Η μεγάλη πρόκληση της αγοράς σήμερα είναι να ισορροπήσει ανάμεσα στην βραχυπρόθεσμη αποδοτικότητα της spot αγοράς και την μακροπρόθεσμη ασφάλεια των μακροχρόνιων συμβάσεων όπως τα PPA. Και ενώ η πραγματική επίλυση είναι ασφαλώς η επένδυση στην έξυπνη, αποδοτική και πράσινη ηλεκτροπαραγωγή, η προμήθεια ενέργειας βασίζεται αυτή τη στιγμή ετεροβαρώς στην spot αγορά.
